Almanca öğrenme serüveninde bazen öyle küçük ama bir o kadar da önemli kelimelerle karşılaşırız ki, anlam farklarını çözmek için adeta dedektiflik yapmamız gerekir. İşte bugün, Almancada çokça kullanılan ve sıkça karıştırılan iki fiil olan sollen ve sollten arasındaki o ince ama kritik farka odaklanacağız.
İlk bakışta ikisi de “gereklilik” veya “yapması iyi olur” gibi bir anlama geliyor gibi durabilir. Ancak, birini diğerinin yerine kullanmak, cümlenizin anlamını tamamen değiştirebilir. Bu konunun mantığını bir kez anladığınızda, Almancanızda büyük bir ilerleme kaydedeceğinize eminim.
Hazırsanız, “sollen” ve “sollten” arasındaki farkın sırrını birlikte çözelim.
sollen
Sollen fiilini kullandığınızda, yaptığınız veya yapmanız gereken bir eylemin kaynağı siz değilsinizdir. Bu eylem, dışarıdan gelen bir emir, bir kural, bir plan, bir talimat veya bir söylentiye dayanır. Siz sadece bu durumu aktaran bir aracı konumundasınız. Cümleyi kuran kişi olarak, kendi kişisel görüşünüzü belirtmezsiniz.
Türkçedeki karşılığını “gerektiği söyleniyor”, “yapması gerekiyor”, “zorunda” şeklinde düşünebilirsiniz.
Örneklerle anlatalım:
- Der Arzt sagt, ich soll weniger Zucker essen. (Doktor, daha az şeker yemem gerektiğini söylüyor.) Bu cümlede, şekeri azaltma kararı bana ait değil. Bu bir emir veya talimat ve kaynağı doktor. Ben sadece doktorun söylediğini aktarıyorum.
- Du sollst die Hausaufgaben machen. (Ödevlerini yapmalısın / yapman gerekiyor.) Burada da ebeveyn veya öğretmen gibi bir otorite, yapılması gereken bir görevi belirtiyor. Bu, kişisel bir tavsiye değil, yerine getirilmesi gereken bir talimattır.
- Das neue Restaurant soll sehr gut sein. (Yeni restoranın çok iyi olduğu söyleniyor.) Bu kullanım, “söylenti” veya “rivayet” anlamını taşır. Restoranın gerçekten iyi olup olmadığını bilmiyorum, sadece başkalarından duyduğum bir bilgiyi aktarıyorum.
Kısacası, sollen, eylemin gücünü ve kaynağını size değil, başka birine ya da bir duruma atfeder.
sollten
Sollten fiili ise tam tersine, tamamen sizin kendi kişisel görüşünüzden ve gözleminizden kaynaklanır. Bu, bir emir değil, dinleyicinin isteğine bağlı olan nazik bir öneri veya tavsiyedir. Birine “şunu yapsan iyi olur” derken bu fiili kullanırsınız.
sollten, aynı zamanda bir dilek-şart kipi olan Konjunktiv II formudur. Bu, cümleye bir nezaket ve olasılık katmanı ekler.
Örneklerle pekiştirelim:
- Du siehst müde aus. Du solltest heute Abend früh schlafen gehen. (Yorgun görünüyorsun. Bu akşam erken uyusan iyi olur.) Bu, kendi gözlemime dayanan ve arkadaşımın iyiliği için verdiğim kişisel bir tavsiyedir. Bu bir emir değil, sadece bir öneridir.
- Wenn du die Prüfung bestehen willst, solltest du mehr lernen. (Sınavı geçmek istiyorsan, daha fazla çalışsan iyi olur.) Burada “eğer” (wenn) ile bir şart belirtiliyor ve ardından gelen sollten, bu şartı gerçekleştirmek için yaptığım bir tavsiyedir.
- Sie sollten dieses Formular unterschreiben. (Bu formu imzalamanız iyi olurdu.) Bu, “Sie sollen dieses Formular unterschreiben” (Bu formu imzalamalısınız) ifadesinden çok daha nazik bir ricadır.
Peki ya Geçmiş Zaman?
İşte Almanca öğrenenlerin en çok kafasının karıştığı nokta! sollen fiilinin geçmiş zaman (Präteritum) çekimi de tıpkı sollten gibi yazılır:
- Präteritum (Geçmiş Zaman): ich sollte (yapmam gerekiyordu)
- Konjunktiv II (Tavsiye): ich sollte (yapsam iyi olur)
Peki bu iki anlamı nasıl ayırt edeceğiz? Sadece ve sadece bağlam sayesinde!
- Als ich klein war, sollte ich immer die Wahrheit sagen. (Küçükken hep doğruyu söylemem gerekirdi.) Bu bir geçmiş zaman hikayesidir. Yapmam gereken bir görevi anlatıyor.
- Du solltest jetzt die Wahrheit sagen. (Şimdi doğruyu söylesen iyi olur.) Bu ise şimdiye yönelik bir tavsiyedir.
sollen Fiilinin Çekim Tablosu (Gereklilik, Emir, Söylenti)
sollen fiili, bildirme kipinde (Indikativ) kullanıldığında “yapması gerekiyor”, “zorunda” veya “söylentiye göre” anlamlarını taşır.
| Şahıs Zamiri | Präsens (Şimdiki Zaman) | Präteritum (Geçmiş Zaman) |
| ich (ben) | soll | sollte |
| du (sen) | sollst | solltest |
| er/sie/es (o) | soll | sollte |
| wir (biz) | sollen | sollten |
| ihr (siz) | sollt | solltet |
| sie/Sie (onlar/Siz) | sollen | sollten |
Önemli Not: Gördüğünüz gibi, Präteritum formu, sollten fiilinin tavsiye anlamına gelen Konjunktiv II formuyla tamamen aynıdır. Bu yüzden anlamı ancak cümlenin bağlamından çıkarabilirsiniz.
sollten Fiilinin Çekim Tablosu (Tavsiye, Öneri, Nezaket)
sollten fiili, dilek-şart kipi olan Konjunktiv II formudur ve “yapsan iyi olur”, “yapmalısın” gibi anlamlarda, daha nazik ve öznel bir tavsiye verirken kullanılır.
| Şahıs Zamiri | Konjunktiv II |
| ich (ben) | sollte |
| du (sen) | solltest |
| er/sie/es (o) | sollte |
| wir (biz) | sollten |
| ihr (siz) | solltet |
| sie/Sie (onlar/Siz) | sollten |
Şüpheye düşersem Sollen ve Sollten’ı Nasıl Ayırt Ederim?
Eğer bir cümlede hangisini kullanacağınıza karar veremezseniz, kendinize şu soruları sorun:
- Bu, benim kişisel görüşüm mü, yoksa başka birinden gelen bir talimat/bilgi mi?
- Dışarıdan geliyorsa: sollen
- Bana ait bir fikir veya tavsiye ise: sollten
- Cümlenin tonu daha çok bir emir mi, yoksa nazik bir öneri mi?
- Emir veya talimat: sollen
- Öneri veya tavsiye: sollten
Bu temel ayrımları içselleştirdiğinizde, Almanca konuşurken veya yazarken çok daha kendinize güvenli hissedeceksiniz. Dil bilgisi konularında derinlere indikçe, her artikel veya ismin hali gibi bu fiiller de Almanca cümlelerinize akıcılık katacaktır.
Aklınıza takılan başka bir konu olursa lütfen sormaktan çekinmeyin!
Almanya’dan sevgilerle…